Piše: Prof. Dr Boban Tomić
Dizajn je stvoren da povezuje i unapređuje komunikaciju između proizvoda/usluge i korisnika. Svi aspekti dizajna jesu, manje-više složene, komunikacijske operacije usmerene na zasnivanje i ojačavanje odnosa proizvođač – potrošač. Kako je taj odnos zasnovan i kojim pravcima je evoluirao, tokom proteklog veka, pokušao sam da odgonetnem u ključnim teorijama i praksama dizajna. Šta bi moglo biti najvažnije?
Razvoj masovne proizvodnje, tokom XX veka, učinio je da marketing postane kreativna praksa od koje će sve više zavisiti tržišna sudbina proizvoda široke potrošnje. Razvoj marketinga i njegovih promotivnih alata, nezamisliv je bez dizajna a ta praksa i danas je nepromenljiva.
Dizajn je najčešće shvaćen kao proces imaginacije i izrade vizuelnog izgleda a potom i planiranja proizvodnje proizvoda. U tom procesu tri aspekta su ključna za svakog dizajnera – izgled proizvoda, način njegovog funkcionisanja i njegova tržišna vrednost.
Ključni doprinos zasnivanju industrijskog dizajna dala je nemačka elektronska industrija AEG, time što je 1907. godine angažovala arhitektu i dizajnera Petera Berensa (1868 – 1940) da bude njihov kreativni strateg. AEG je među prvima uočio da se funkcionalnost proizvodnje i proizvoda može i mora graditi uz značajniju primenu principa estetike i funkcionalnosti.
Berens je za potrebe AEG koncerna dizajnirao ne samo proizvode, reklamne materijale, kataloge, cenovnike, nego je projektovao i zgrade, fabrike, prostorno okruženje (zgrada AEG na slici). Time je uspostavio jedinstven vizuelni identitet i temelje grafičkog i industrijskog dizajna AEG-a. Smatra se da je Berens zaslužan za definisanje mesta i uloge dizajna u industrijskoj proizvodnji na samom početku industrijskog veka, čime je značaj dizajna dobio ogromne razmere.
Dalji razvoj dizajna usmerio je evropske dizajnere ka traženju boljih funkcionalnih rešenja tako da je njihova kreativnost primenjivana uglavnom u pravcu poboljšanja funkcija samih proizvoda. U SAD je interesovanje dizajnera, u prvoj polovini XX veka, bilo na izgledu i i stilu proizvoda, ako i utisku koji on odaje na prvi pogled.
Zajednička težnja i strateška orijentacija svih dizajnera do danas je ostala borba za što duži životni vek proizvoda. Ideja da neki proizvod nije dovoljno samo dizajnirati i lansirati, već i da ga moramo što duže održavati na tržištu, dovela je do razvoja brojnih koncepcija redizajniranja i stalnog usavršavanja proizvoda. Jedan od najranijih primera takvog pristupa jeste dizajn zglobne stone lampe po uzoru na ljudsku ruku, koju je 1934. idealizovao britanski dizajner automobila Džordž Karvadin (1887 – 1940) a koja se do danas održala u upotrebi uz manja ili veća poboljšanja i kopiranja.
Danas se proces dizajna sve više obogaćuje komponentama funkcionalnosti a težište dizajna, kao kreativne prakse, pomera sa vizuelnih i likovnih elemenata na elemente funkcionisanja i zadovoljstva kupaca. U tom pravcu razvijen je i širom sveta rasprostranjen relativno nov pojam i praksa Design thinking-a koji podrazumeva neku vrstu “holističkog pristupa” procesu dizajna.
Prve ideje o potrebi dubljeg promišljanja dizajna potiču od nobelovca Herberta Simona, koji je u svom radu “Nauka o veštačkom” iz 1969. godine aktuelizovao ideju o složenosti i povezanosti sveta. Na temeljima kognitivne nauke Simon je ukazao na potrebu dubljeg povezivanja razmišljanja i proizvoda a njegove ideje prihvataju i razrađuju profesionalci i kreativci u različitim oblastima – inžinjerstvu, arhitekturi, dizajnu… Težište kreacije pomera se na interes i potrebu korisnika pa tako raste interes dizajnera da se do tančina istraže elementi dizajna ključni za razumevanje i ponašanje korisnika.
Design thinking se ne bavi samo likovnim i vizuelnim aspektima proizvoda, već ponire dublje u potrebe i interese prvenstveno korisnika (potrošača) ali i samog proizvođača. Design thinking se realizuje kroz kreativni proces u cilju stavranja strukture proizvoda koji funkcionišu da bi rešili potrebe ili probleme potrošača. U tom smislu dizajn nije ono kako nešto izgleda već ono kako to nešto radi a njegov krajnji cilj je zadovoljenje potrebe kupca.
Design thinking je zamišljen kao kreativni proces, nelinearne prirode, velike interaktivnisti među svim članovima tima u cilju preispitivanja, redefinisanja, stvaranja prototipa i testiranja proizvoda. Proces teče kroz pet strateških faza: Empatija, definisanje problema, ideacija, prototip i testiranje.
Značajan doprinos promociji ovog metoda dizajnerske teorije i prakse na balkanskim prostorima dali su dva mlada beogradska autora Marko Jevtić i Milovan Dekić, koji su publikovali štivo pod naslovom “Desing thinking – kako da stvarate proizvode koje ljudi žele” (Finesa, Beograd 2020). Objašnjavajući kako funkcioniše kreativni proces u dizajnu oni opisuju kako se realizuje pet ključnih faza u procesu stvaranja nekog proizvoda (ili usluge).
U video prilogu ispod, kao i putem nekoliko priloženih linkova, možete potražiti više odgovora na pitanja koja su ovde otvorena.
Korisne stranice za istraživanje:
https://hbr.org/2018/09/why-design-thinking-works
https://designthinking.ideo.com/
https://mitsloan.mit.edu/ideas-made-to-matter/design-thinking-explained
Profesor u nastavnim oblastima komunikologija, mediji i društvo i dugogodišnji nastavnik sa velikim iskustvom u prosveti, medijima i društvenom radu. Istražuje i piše radove iz oblasti komunikologije, medija i društvene prakse a oblasti interesovanja su mu integirsane tržišne komunikacije i novi mediji.